در 30 ساله اخير بر پايه استانداردهاي نظامي آمريكا Mil – Q- 9858 ، استانداردها و خطوط راهنماي بسياري براي ساخت و استقرار نظامهاي مديريت كيفيت بوجود آمده اند كه علاوه بر مشخصات فني محصول ، خواسته هاي ويژه اي را براي توليد و يا ارائه خدمات ، معين و مطرح كرده اند.
سري استانداردهاي بين ا لمللي ISO 9000 و تمامي راهنماهاي آن اولين سري استانداردهاي جهاني هستند كه به منظور هماهنگي و همساني استانداردهاي گوناگون ملل مختلف براي اولين بار در سال 1987 به عنوان سري استانداردهاي جهاني چاپ و منتشر گرديد و در سال 1994 بازنگري شد و از ماه مي 1990 به عنوان استانداردهاي اروپا EN 9000- 9004 مورد استفاده قرار گرفت.

مدلهاي اجرايي استانداردهاي ISO 9000 ويرايش سال 1994
اين مجوعه استاندارد، امكان اثبات مديريت كيفيت سازمانها را در سه مدل اجرايي مختلف (ISO 9003 , ISO 9002, ISO 9001) فراهم مي ساخت . د رحقيقت اين سه نوع استاندارد، سه فرم مختلف از قابليت هاي سازماني و عملياتي را توصيف مي كرد كه براي يك تفاهم قراردادي يا به عمليات ديگر تعيين قرار بين قراردداد و يا به به منظور بررسي توسط شخص ثالث ، مورد استفاده قرار مي گرفت.
خواسته هايي را كه رد اينجا از آنها سخن گفته شده است به هيچ .جه نبايد جايگزين خواسته هاي فني محصول دانست بلكه قبل از هر چيز اين خواسته ها د رخدمت ايجاد اعتماد و اطمينان متقابل توانائيهاي كيفيتي تامين كننده در مشتري بوده و دليلي بر اثبات صلاحيت و شايستگي تامين كنندگي است. بديهي است كه در اين مشخصه هاي فني از قبل تعيين شده فرآوردها يا خدمات ، پيش نياز اين اطمينان خواهد بود.

ايزو 9001
ISO 9001 يكي از مدلهاي اجرايي براي ساخت سيستمهاي مديريت كيفيت بود كه براي اثبات كيفيت فعاليت هاي طراحي، توسعه، توليد، نصب و ارائه خدمات بكار مي رفت. اين استاندارد وقتي بكار برده مي شد كه خواسته هاي مورد نظر ، به فرآورده و خدمات يا فرآيندهايي معطوف مي گرديد كه يك بار مشخصات آنها تعيين شده و تامين كننده يا سفارش دهنده مسئوليت كامل طراحي تا خدمات بعد از فروش را بر عهده مي گرفت.

ايزو 9002
ISO 9002 يكي ديگر از مدلهاي اجرايي براي ساخت سيستم هاي مديريت كيفيت بود كه براي اثبات مديريت كيفيت در توليد ، نصب و ارائه خدمات بكار م يرفت . اين مجموعه وقتي به كار برده مي شد كه طرحها و مشخصات محصولات و فرآيندها و نيز ساير فعاليتها از قبل موجود باشند و خواسته هاي كيفيت فقط به محصولات و مونتاژ معطوف گردد.

ايزو 9003
Iso 9003 يكي ديگر از سيستمهاي مديريت كيفيت بود كه براي اثبات مديريت كيفيت در آزمايشهاي نهايي بكار مي رفت. اين استاندارد وقتي به كار برده مي شد كه توسعه ، طراحي، توليد و بهره برداري و نيز اطلاعات مربوط به توليد و فرآيندها از قبل معين شده باشند و خواسته ها به طور كلي بر آزمايشها و بازرسي نهايي معطوف گردند.

استانداردهاي سيستم مديريت كيفيت ISO 9000 – 2000
در پايان سال 2000 ميلادي، نسخه جديدي از استانداردهاي مديريت كيفيت منتشر و جايگزين استانداردهاي سري ISO 9000 گرديد. در اين نسخة جديد بررسيهاي بسيار وسيع و گسترده اي به منظور درك بهتر احتياجات تمامي گروههاي استفاده كننده از استاندارد ISO 9000 ايجاد گرديده است.
بازنگري جديد، تجربيات قبلي را در ارتباط با سيستم هاي مديريت كيفيت و مديريت عمومي مدنظر قرار داده است كه اين اصلاحات منجر به ارتباط و هماهنگي نزديكتري بين سيستم مديريت كيفيت و احتياجات روزمره سازمان گشته است. دليل سرمايه گذاري بيشتر بر روي سيستم هاي مديريت كيفيت در نسخة جديد، پاسخگويي به انتظارات مشتريان و تامين كيفيت محصولات و خدمات است كه اين امر به نوبة خود موجب كارآيي و بهبود عملكرد اقتصادي و عملياتي سازمان مي گردد. به عبارت ديگر استانداردهاي بازنگري شده ISO 9000 كمك بزرگي براي آن دسته از سازمان هايي است كه آرزو دارند فراتر از يك تطابق ساده با الزامات سيستم مديريت كيفيت، در جهت دريافت گواهي نامه عمل كنند.
اين سري از استانداردها كه با استانداردهاي مديريت محيط زيست سازگاري دارند، به سهولت براي سازمانهاي بزرگ ، متوسط و كوچك در بخش هاي دولتي و خصوصي و به طور يكسان براي استفاده كنندگان در زمينه هاي ساخت و توليد ، خدمات و نرم افزار قابل استفاده است.
استانداردهاي جديد ISO 9000 به منظور ساده كردن، پياده سازي و استقرار سيستم هاي مديريت كيفيت در يك سازمان ارائه شده است. اين استانداردها پيوستگي و مطابقت بين نسخه هاي قديمي و جديد را همچنان حفظ كرده و به شكل انتخاب بين استانداردهاي ISO 9003، ISO 9002 و ISO 9001 پايان داده است.
خانواده استانداردهاي ISO 9000-94 داراي بيش از بيست استاندارد و سند بود و اين تعداد استاندارد همواره يكي از نگرانيهاي ويژه استفاده كنندگان ISO 9000 بوده است. براي پاسخگويي به اين نگراني كميته مربوطه TC 176 موافقت كرده است كه استانداردهاي مديريت كيفيت ISO 9000 جديد تنها شامل سه استاندارد اصلي باشد و توسط تعدادي از گزارشهاي فني پشتيباني شود. در اين استانداردها حتي الامكان نكته هاي مهم و اساسي موجود در بيست استاندارد قبلي به صورت يكپارچه در سه استاندارد اصلي آورده شده و ساير نيازها نيز در هنگام شكل دهي استانداردها مورد توجه قرار گرفته است اين سه استاندارد اصلي عبارتنداز :
– ISO 9000: سيستم هاي مديريت كيفيت ، اصول، اصطلاحات و تعاريف.
– ISO 9001: سيستم هاي مديريت كيفيت ، نيازمنديها (الزامات).
– ISO 9004: سيستم هاي مديريت كيفيت ، راهنما براي بهبود و عملكرد.

همانطور كه ديده مي وشد عنوان استاندارد ISO 9001 در اين ويرايش ديگر شامل عبارت ”تضمين كيفيت“ نمي گردد. اين امر بيانگر اين حقيقت است كه الزامات سيستم مديريت كيفيت مشخص شده در اين ويرايش، د ركنار تضمين كيفيت محصول ، همچنين در جهت افزايش رضايتمندي مشتري مي باشد. از جمله تغييراتي كه در استاندارد ويرايش سال 2000 نسبت به ويرايش سال 1994 اعمال گرديده مي توان به موارد زير اشاره كرد:

1- مدل فرآيندي:
بازنگري استانداري مديريت كيفيت ISO 9000 شامل يك سري تغييرات بسيار اساسي در ساختار ISO 9001 و ISO 9004 است هر چند كه ماهيت نيازمنديهاي اصلي آن حفظ شده است . به طور مثال نيازمنديهاي استاندارد ISO 9001 در 5 فصل به شرح زير تقسيم بندي شده اند:
1- نيازمنديهاي سيستم مديريت كيفيت
2- مسئوليت مديريت
3- مديريت منابع
4- تحقق محصول
5- اندازه گيري، تجزيه و تحليل و بهبود

2- توالي:
ايجاد ارتباط منطقي ميان بندهاي استاندارد و خطوط راهنماي آن و همچنين توجه به نگرش فرآيندي در متن استاندارد، دو عاملي هستند كه مسير اصلاحات و تغييرات را در متن استاندارد معين نموده اند.

3- بهبود مستمر:
به بهبود مستمر دراستاندارد ISO 9001 ويرايش سال 2000 اهميت ويژه اي داده شده و از آن در جهت تسهيل اثربخشي سيستم مديريت كيفيت نامبرده شده است. ضمن اينكه ابزارهاي ويژه اي جهت بهبود مستمر معرفي گرديده است.

4- رضايت مشتري:
يكي ديگر از مواردي كه بصورتي يك الزام به آن اشاره شده است، ايجاد سيستمي براي بدست آوردن ميزان رضايت مشتري مي باشد كه در عين حال اطلاعات با ارزشي را براي بهبود مستمر فراهم مي نمايد.

5- منابع:
نياز به تهيه و فراهم ساختن منابع و وسايل ضروري ، مورد توجه واقع شده است كه در آن عناصر و اجزايي از قبيل اطلاعات، ارتباطات ، زيربناها و ابزارهايي براي حفظ محيط زيست مورد توجه قرار مي گيرد.
6- لغات و اصطلاحات:
مهمترين تغييراتي كه در لغات و اصطلاحات بكار برده شده در استاندارد رخ داده عبارتست از:
– استفاده از اصطلاح ”سازمان“ به جاي ”عرضه كننده“ .
– استفاده از اصطلاحات ”محصول و خدمات“ به جاي ”محصول“.

7-مطابقت با ISO 14001:
استاندارد ISO 9001 ويرايش 2000 به ISO 14001 نزديكتر شده است و ضميمه هاي استاندراد جديد ISO 9001 حاوي اطلاعات جديد و آموزنده اي در ارتباط با بندهاي اين دو استاندارد است.

8- مدلهاي اجرايي استانداردهاي ISO 9000 ويرايش سال 2000
در ويرايش سال 2000 استاندارد ISO 9000 ، مدلهاي اجرايي ISO 9002 و ISO 9003 عملاً حذف شدند و فقط مدل ISO 9001 باقي مانده است و در اين مدل اجرايي متناسب با فعاليت هاي سازمان، بخش هايي كه كاربرد ندارند در نظامنامه تعريف مي شوند.